Phần mở đầu trang 39. Từ thời xa xưa, người Trung Quốc đã chế tạo ra la bàn để xác định phương hướng. Họ còn là chủ nhân của một nền văn minh phát triển với nhiều thành tựu mà cho đến ngày nay nhân loại vẫn đang được thừa hưởng. Vậy, điều kiện nào đã giúp người Trung Quốc cổ đại tạo dụng được nền văn minh rực rỡ như thế? Những giá trị to lớn mà họ trao truyền đến ngày nay là gì?
Trả lời:
* Các yếu tố tác động đến sự hình thành và phát triển của nền văn minh Trung Quốc cổ đại:
- Đất nước Trung Quốc rộng lớn, điều kiện tự nhiên đa dạng (do con người luôn tồn tại trong mối quan hệ bền chặt với tự nhiên. Mối quan hệ giữa con người với tự nhiên là thích nghi và biến đổi. Trong quá trình đó, con người đã tạo ra những sản phẩm văn hóa => vì vậy, văn hóa Trung Quốc rất đa dạng, đồ sộ).
- Dân cư Trung Quốc đông đúc, cần cụ và sáng tạo.
- Nền kinh tế Trung Quốc sớm phát triển toàn diện về mọi mặt => tạo điều kiện về mặt vật chất, nền tảng cho sự phát triển của văn hóa tinh thần.
- Văn hóa Trung Quốc sớm có sự giao lưu với các nước láng giềng.
- Trong lịch sử Trung Quốc đã xuất hiện nhiều người hiền tài về tư tưởng chính trị, khoa học, nghệ thuật… chính những người hiền tài đó đã góp phần làm nên sự rực rỡ của văn hóa Trung Quốc.
* Một số thành tựu của văn hóa Trung Quốc trao truyền lại đến ngày nay:
- Tứ đại phát minh: giấy, kĩ thuật in, la bàn, thuốc súng.
- Tư tưởng, tôn giáo: Nho giáo, Đạo giáo….
- Các công trình kiến trúc lớn, đồ sộ. Ví dụ: lăng mộ Tần Thủy Hoàng, Vạn lí trường thành
1. Điều kiện tự nhiên của Trung Quốc cổ đại
Câu hỏi trang 40. Theo em, sông Hoàng Hà và Trường Giang đã tác động như thế nào đến cuộc sống của cư dân Trung Quốc thời cổ đại?
Trả lời:
Sông Trường Giang và Hoàng Hà đã tác động đến cuộc sống của cư dân Trung Quốc thời cổ đại:
- Phù sa của hai con sông đã tạo nên đồng bằng Hoa Bắc, Hoa Trung và Hoa Nam rộng lớn, phì nhiêu, thuận lợi cho phát triển nông nghiệp.
- Lũ lụt do hai con sông đã gây ra nhiều khó khăn cho đời sống của người dân.
- Thượng nguồn của các dòng sông là vùng đất cao, có nhiều đồng cỏ nên chăn nuôi đã phát triển từ rất sớm.
2. Nhà Tần thống nhất và xác lập chế độ phong kiến ở Trung Quốc
Câu hỏi trang 41. Nhà Tần đã thống nhất và xác lập chế độ phong kiến ở Trung Quốc như thế nào?
Trả lời:
- Khoảng thế kỉ VIII TCN, nhà Chu suy yếu, các nước ở lưu vực Hoàng Hà, Trường Giang nổi dậy và đánh chiếm lẫn nhau trong suốt 5 thế kỉ tiếp theo – sử sách gọi là thời Xuân Thu – Chiến Quốc.
- Nửa sau thế kỉ III TCN, nước Tần mạnh lên, lần lượt đánh bại các nước khác và thống nhất Trung Quốc vào năm 221 TCN.
- Dưới thời Tần, các giai cấp trong xã hội có sự phân hóa:
+ Quan lại, quý tộc… là những người có nhiều ruộng đất tư trở thành địa chủ.
+ Nông dân cũng bị phân hóa. Một bộ phận giàu có trở thành giai cấp bóc lột (địa chủ). Một số khác vẫn giữ được ruộng đất để cày cấy trở thành nông dân tự canh.
+ Một bộ phận nông dân không có ruộng đất, phải nhận ruộng của địa chủ để cày cấy – gọi là nông dân lĩnh canh. Khi nhận ruộng, họ phải nộp lại một phần hoa lợi cho địa chủ (gọi là địa tô).
=> Quan hệ bóc lột địa tô của địa chủ với nông dân lĩnh canh đã thay thế cho quan hệ bóc lột giữa quý tộc với nông dân công xã (thời cổ đại) => chế độ phong kiến đã được xác lập ở Trung Quốc.
3. Trung Quốc từ thời nhà Hán đến thời nhà Thủy (2006 TCN - thế kỷ VII)
Câu hỏi trang 41. Hãy xây dựng đường thời gian từ thời nhà Hán đến thời nhà Tùy
Trả lời:
Giải thích:
Nhà Hán thống nhất Trung Quốc từ năm 206 TCN - 2022. Tiếp đến là thời kì Tam Quốc năm 220 - 280, nhà Tấn năm 280 - 420, Nam - Bắc Triều năm 420 - 581; và cuối cùng là nhà Tùy thống nhất Trung Quốc từ năm 581.
4. Một số thành tựu nổi bật của văn minh Trung Quốc từ thời cổ đại đến thế kỷ VII
Câu hỏi trang 42. Kể tên một số thành tựu văn minh tiêu biểu của người Trung Quốc cổ đại
Trả lời:
Một số thành tựu văn minh tiêu biểu của người Trung Quốc cổ đại:
Tư tưởng: Xuất hiện nhiều trường phái tư tưởng khác nhau như : Nho gia, đạo gia,
Chữ viết: Người Trung Quốc dùng chữ tượng hình được khắc trên mai rùa, xương thú, chuông và phổ biến là khắc trên tre và trúc.
Văn học, sử học:
- Tác phẩm văn học cổ nhất là Kinh Thi.
- Sử kí của Tư Mã Thiên. Tư trị thông giám của Tư Mã Quang
Y học: Phát triển với nhiều cách chữa bệnh bằng thảo dược, bấm huyệt, châm cứu,…
Kĩ thuật: Phát minh: địa động nghi, kĩ thuật tơ lụa, kĩ thuật làm giấy, la bàn, thuốc sung
Kiến trúc và điêu khắc: Nhiều cung điện, đền, tháp,lăng tẩm,... tiêu biểu nhất là Vạn lí trường thành
Luyện tập và vận dụng 1 trang 43. Điều kiện tự nhiên của Trung Quốc cổ đại có những đặc điểm gì nổi bật? Những đặc điểm đó đã tác động như thế nào đến sự hình thành nền văn minh quốc gia này?Trả lời:
| Điều kiện tự nhiên |
Tác động đến sự hình thành của nền văn minh Trung Quốc |
- Phía Đông giáp biển.
- Tiếp giáp với lãnh thổ của nhiều quốc gia/ khu vực khác. |
- Thuận lợi cho sự giao lưu văn hóa giữa các quốc gia/ vùng lãnh thổ. |
| - Có sự hiện diện của các dòng sông lớn: Hoàng Hà và Trường Giang. |
- Thuận lợi:
+ Cung cấp nguồn nước dồi dào; nguồn thủy sản phong phú.
+ Bồi tụ nên các đồng bằng rộng lớn, màu mỡ.
+ Là những tuyến giao thông huyết mạch, liên kết giữa các vùng, các khu vực trong cả nước.
- Khó khăn: đặt ra nhu cầu trị thủy. |
| - Các đồng bằng rộng lớn, màu mỡ, trù phú (do Hoàng Hà; Trường Giang bồi đắp phù sa) |
- Thuận lợi cho phát triển nông nghiệp.
- Nhờ có các đồng bằng phù sa màu mỡ, nguồn nước dồi dào… nên chỉ cần sử dụng những công cụ lao động thô sơ, cư dân Trung Quốc đã có thể tạo ra một lượng sản phẩm lớn => điều kiện nảy sinh cho sự tư hữu tài sản và bóc lột đã xuất hiện => xã hội dần có sự phân hóa thành kẻ giàu – người nghèo.
=> Sự phân hóa giàu nghèo cùng với nhu cầu trị thủy đã thúc đẩy sự ra đời sớm của các nhà nước cổ đại ở Trung Quốc. |
Luyện tập và vận dụng 1 trang 43. Trong các thành tựu của văn minh Trung Quốc cổ đại, em thích nhất thành tựu nào? Vì sao?
Trả lời:
Trong những phát minh của Trung Quốc, em ấn tượng nhất với phát minh về giấy. Bởi vì, việc phát minh ra giấy có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với xã hội ngày nay. Giấy giúp chúng ta ghi chép những nội dung sự kiện và chính xác nhất với việc giữ gìn và bảo quản rất lâu những dữ liệu ấy. Việc phát minh ra kĩ thuật làm giấy góp phần tiết kiệm được nguồn nguyên vật liệu khi xưa con người thường khắc trên cây tre, trúc, mai rùa những vật liệu này vừa nặng vừa mất công nhưng lại không ghi chép được bao nhiêu. Việc tạo ra những tờ giấy mỏng, ghi chép lại nhiều kiến thức giúp con người có thể ghi nhớ được các dữ liệu văn bản một cách chính xác và đầy đủ nhất.