Phân tích, đánh giá truyện Gió lạnh đầu mùa của Thạch Lam

Truyện ngắn Gió lạnh đầu mùa là một truyện ngắn xuất sắc viết về đề tài trẻ em của Thạch Lam. Nổi bật trong truyện là nhân vật Sơn - được nhà văn xây dựng đầy chân thực.

Truyện mở đầu với sự miêu tả tinh tế của nhà văn về sự thay đổi của thời tiết. Từ đó, nhân vật Sơn xuất hiện với những suy nghĩ, hành động hồn nhiên của một đứa trẻ. Cậu tung chăn tỉnh dậy, cậu thấy mọi người trong nhà, mẹ và chị đã trở dậy, ngồi quạt hỏa lò để pha nước chè uống. Mọi người đều “đã mặc áo rét cả rồi”. Ở ngoài sân “Gió vi vu làm bốc lên những màn bụi nhỏ, thổi lăn những cái lá khô lạo xạo. Bầu trời không u ám, toàn một màu trắng đục”. Những cây lan trong chậu “lá rung động và hình như sắt lại vì rét”. Và Sơn cũng thấy lạnh, cậu vơ vội cái chăn trùm lên đầu rồi gọi chị. Mọi người trong gia đình đều đã được mặc áo ấm. Sơn cũng được mẹ mặc cho một chiếc áo dạ chỉ đỏ lẫn áo vệ sinh, ngoài lại mặc phủ cái áo vải thâm. Qua cách giới thiệu này, có thể thấy Sơn được sinh ra trong một gia đình khá giá, nhận được tình yêu thương của mọi người xung quanh.

Nhưng không vì thế mà cậu trở nên kiêu ngạo hay xa cách. Sơn là một cậu bé rất giàu tình cảm. Điều đó được thể hiện qua tình cảm với người em gái đã mất. Khi mọi người nhắc đến Duyên - đứa em gái đáng thương của Sơn đã mất năm lên bốn tuổi. Người vú già đã “với lấy cái áo lật đi lật lại ngắm nghía, tay mân mê các đường chỉ”. Sơn cũng cảm thấy “nhớ em, cảm động và thương em quá”. Cậu xúc động khi thấy mẹ “hơi rơm rớm nước mắt”. Hay như cách cư xử của Sơn với bọn trẻ con trong xóm - Thằng Cúc, thằng Xuân, con Tí, con Túc - những đứa trẻ em nghèo khổ vẫn phải mặc những bộ quần áo nâu bạc đã rách vá nhiều chỗ. Hai chị em Sơn tỏ ra thân thiết với chúng chứ không khinh khỉnh như các em họ của Sơn.

Đặc biệt nhất là hành động của Sơn đối với bé Hiên. Khi thấy Hiên đang đứng “co ro” bên cột quán, trong gió lạnh chỉ mặc có manh áo “rách tả tơi”, “hở cả lưng và tay”. Sơn cảm thấy thương xót cho con bé. Sơn chợt nhớ ra mẹ cái Hiên rất nghèo, nhớ đến em Duyên ngày trước vẫn cùng chơi với Hiên ở vườn nhà. Một ý nghĩ tốt thoáng qua trong tâm trí Sơn - đó là đem chiếc áo bông cũ của em Duyên cho Hiên. Nghĩ vậy, cậu đã nói với chị gái của mình, nhận được sự đồng tình của chị. Chị Lan đã “hăm hở” chạy về nhà lấy áo. Còn Sơn thì đứng yên lặng đợi chờ, trong lòng tự nhiên thấy “ấm áp vui vui”. Có thể thấy rằng, nhân vật Sơn tuy còn nhỏ tuổi, nhưng đã giàu lòng yêu thương.

Như vậy, nhà văn Thạch Lam đã xây dựng truyện ngắn “Gió lạnh đầu mùa” nhẹ nhàng mà thật sâu sắc. Cả tác phẩm thấm thía tình yêu thương giữa con người.
 

Thạch Lam là một nhà văn lãng mạn khá nổi tiếng. Trong các tác phẩm của ông, truyện ngắn Gió lạnh đầu mùa đã gây được nhiều ấn tượng, mang đậm dấu ấn của nhà văn này.

Truyện xoay quanh nhân vật chính là Sơn và Lan. Mở đầu tác phẩm, nhà văn đã miêu tả khung cảnh thiên nhiên lúc giao mùa - thời tiết chuyển sang mùa đông. Nhân vật Sơn ngủ dậy thấy mọi người trong nhà, mẹ và chị… đều “đã mặc áo rét cả rồi”. Ngoài sân “Gió vi vu làm bốc lên những màn bụi nhỏ, thổi lăn những cái lá khô lạo xạo. Bầu trời không u ám, toàn một màu trắng đục”. Những cây lan trong chậu “lá rung động và hình như sắt lại vì rét”. Những câu văn miêu tả đầy tinh tế, khéo léo.

Tiếp đến, tác giả đã khắc họa khung cảnh sinh hoạt của gia đình Sơn lúc sáng sớm. Khi Sơn thức dậy thì mọi người trong nhà đều đã dậy từ lâu. Mẹ Sơn và chị Lan đang ngồi quạt hỏa lò để pha nước chè uống. Thấy Sơn, mẹ Sơn liền bảo Lan bê thúng quần áo ra. Nhìn chiếc áo bông cánh xanh đã cũ nhưng còn lành, mẹ Sơn nói: “Đây là cái áo của cô Duyên đấy”. Còn người vú già “với lấy cái áo lật đi lật lại ngắm nghía, tay mân mê các đường chỉ”. Nghe vậy, Sơn cũng “nhớ em, cảm động và thương em quá”. Cậu xúc động khi thấy mẹ “hơi rơm rớm nước mắt”. Cái áo bông chính là kỉ vật gợi lên tình cảm mẫu tử thiêng liêng, tình anh em sâu đậm và tình thương của vú già nhân hậu.

Sơn được mặc cái áo dạ chỉ đỏ lẫn áo vệ sinh, ngoài lại mặc phủ cái áo vải thâm. Sơn rủ chị Lan ra chợ chơi cùng lũ trẻ em sống ở gần chợ. Khi nhìn thấy chị em Sơn với những chiếc áo ấm thì liền đến gần xuýt xoa khen ngợi. Hình ảnh những đứa trẻ nghèo hiện lên đầy chân thực mà xót xa. Thằng Cúc, thằng Xuân, con Tí, con Túc vẫn mặc những bộ quần áo nâu bạc đã rách vá nhiều chỗ. Môi chúng nó “tím lại”, chỗ áo quần rách “da thịt thâm đi”. Gió lạnh thổi đến, chúng nó lại “run lên, hai hàm răng đập vào nhau”.

Đặc biệt nhất là hình ảnh của cô bé Hiên đang đứng “co ro” bên cột quán, trong gió lạnh chỉ mặc có manh áo “rách tả tơi”, “hở cả lưng và tay”. Thấy vậy, Sơn đã “động lòng thương” và chợt nhớ ra mẹ cái Hiên rất nghèo, nhớ đến em Duyên ngày trước vẫn cùng chơi với Hiên ở vườn nhà. Hai chị em bàn nhau về nhà lấy chiếc áo bông cũ đem cho Hiên. Chiếc áo chứa đựng biết bao tình người, thể hiện tình cảm san sẻ của một đứa trẻ có một trái tim giàu tình yêu thương.

Phần cuối truyện trở nên hấp dẫn hơn khi Sơn và Lan về nhà nghe người vú già nói mẹ đã biết chuyện. Cả hai lo sợ nên sang tìm Hiên để đòi lại chiếc áo nhưng không thấy cô bé đâu. Đến khi về nhà đã thấy mẹ Hiên đã đem cái áo bông đến trả mẹ của Sơn. Hành động này thể cho thấy có những con người trong xã hội xưa, dù sống khó khăn, khổ cực nhưng vẫn giữ vững phẩm chất tốt đẹp: “Đói cho sạch, rách cho thơm”. Mẹ Sơn biết rõ mọi chuyện, cũng đã cho mẹ Hiên vay tiền để may áo cho con. Điều đó thể hiện được tấm lòng nhân hậu, giàu tình yêu thương thật đáng trân trọng và khâm phục. Có lẽ, Sơn và Lan có được tấm lòng nhân hậu đó từ người mẹ của mình.

Qua Gió lạnh đầu mùa, Thạch Lam đã ca ngợi tình yêu thương, tấm lòng nhân ái của con người. Với giọng văn nhẹ nhàng, ngôn ngữ bình dị, nhưng truyện lại để lại ấn tượng sâu sắc cho người đọc.
 

Thạch Lam là một nhà văn nổi tiếng của Văn học Việt Nam trước Cách mạng. Ông đã thành công với các tác phẩm truyện ngắn mang phong cách nhẹ nhàng, bình dị, giàu cảm xúc và đậm chất thơ. “Gió lạnh đầu mùa” cũng không ngoại lệ. Với cốt truyện đơn giản, tác giả đã truyền đạt một thông điệp tích cực và trân trọng về tình cảm yêu thương, sự sẻ chia giữa con người trong những ngày đông lạnh giá.

Để nổi bật chủ đề của tác phẩm, Thạch Lam đã đặt câu chuyện trong tình huống khi cái lạnh đến bất ngờ “Vừa mới ngày hôm qua giờ trời còn nắng ấm và hanh”, nhưng “qua một đêm mưa rào, trời nổi gió bấc, rồi cái lạnh ập đến…”. Cái lạnh vô tình ấy là yếu tố kích thích tạo ra những tình huống trong câu chuyện. Ngoài ra, để tô điểm thêm không khí của đất trời trong một ngày đông, tác giả đã tỉ mỉ kể thêm: “đất khô trắng”, “cơn gió vi vu làm bốc lên những màn bụi nhỏ, thổi lăn những chiếc lá khô lạo xạo”, “Trời không u ám, toàn một màu trắng đục. Những cây lan trong chậu, lá rung động và hình như sắt lại vì rét”,“Gió thổi mạnh làm Sơn thấy lạnh và cay mắt”. Có thể nói những điều Thạch Lam mô tả đã hoàn toàn gợi lên được cái lạnh, cái rét của những ngày đông ở vùng đồng bằng Bắc bộ.

Trong cái rét buốt ấy, tình thương, sự chia sẻ giữa con người nổi bật. Sơn, cậu bé chính trong truyện, mang trong mình tấm lòng “thương người như thương thân”. Điều này có thể bắt nguồn từ gia đình. Sơn được sinh ra, lớn lên trong tình yêu thương của những người thân yêu. Điều này thể hiện rõ qua những hành động tử tế từ gia đình. Những chi tiết nhỏ như mẹ mặc cho Sơn áo ấm khi trời rét cũng cho thấy tình thương gia đình.

Dù sống trong gia đình khá giả, Sơn vẫn chơi cùng bạn bè nghèo. Khi thấy Hiên đang lạnh lùng vì thiếu áo, Sơn và chị Lan quyết định giúp đỡ. Tấm lòng nhân ái của họ làm rung động trái tim người đọc.

“Gió lạnh đầu mùa” mang đến những rung động về tình người. Tình thương gia đình và lòng nhân ái với những hoàn cảnh khó khăn trong xã hội được thể hiện rõ trong câu chuyện. Cách Thạch Lam xây dựng nhân vật và miêu tả cảnh vật giúp tạo nên sự sống động và cảm động cho độc giả.

Thạch Lam, một trong những tác giả nổi tiếng với các truyện ngắn nhưng đầy ý nghĩa. “Gió lạnh đầu mùa” là một dấu ấn đậm nét của ông, truyền tải đến độc giả những trang văn sâu lắng và trữ tình.
 

Là một cây bút nổi tiếng của văn học Việt Nam trước năm 1945, nhà văn Thạch Lam thành công với thể loại truyện ngắn với phong cách viết văn bình dị, giàu cảm xúc và đậm chất thơ. Các tác phẩm của ông ẩn chứa niềm tin yêu, trân trọng đối với thiên nhiên và con người. Sáng tác năm 1937, truyện “Gió lạnh đầu mùa” toả mãi trong lòng người sự ấm áp của tình người và tình đời. Với cốt truyện đơn giản nói về chuyện cho áo, trả áo rét giữa ba đứa trẻ và hai người mẹ nơi phố huyện nghèo, truyện ca ngợi tình yêu thương chia sẻ ấm áp, trong trẻo của con người với con người, đặc biệt tình yêu thương vô tư của trẻ thơ.

Nhà văn đưa người đọc vào thế giới cảm xúc trong trẻo của tuổi thơ. Mùa đông giá lạnh đã đến, hai chị Lan và Sơn được mặc quần áo đẹp đẽ và ấm áp. Hai chị em Sơn ra xóm chợ chơi và thấy những người bạn nghèo mặc những bộ quần áo bạc màu, nhiều chỗ vá. Đặc biệt là em Hiên chỉ có mang áo rách tả tơi, co ro chịu rét. Chị Lan hăm hở về lấy áo cho Hiên, Sơn cảm thấy trong ḷòng ấm áp, vui vui. Chuyện cho áo đến tai người thân, lo sợ bị mẹ mắng, hai chị em đi tìm Hiên đòi áo. Mẹ Hiên sang nhà Sơn trả lại áo bông. Biết hoàn cảnh của gia đình Hiên, mẹ Sơn cho mẹ Hiên mượn tiền may áo mới cho con.

Truyện Gió lạnh đầu mùa cho chúng ta nhìn thấy được sự khác biệt rõ rệt giữa những đứa trẻ trong gia đình nghèo khó và giàu có của những đứa trẻ nơi phố chợ nghèo trong cơn gió lạnh đầu mùa và tình yêu thương giữa người với người vẫn còn lan tỏa. Đồng thời truyện cũng ca ngợi tấm lòng yêu thương và nhân ái của con người đối với nhau trong cuộc sống.

Trong truyện Giáo lạnh đầu mùa, nhân vật được Thạch Lam xây dựng chủ yếu qua từng cảm xúc, tâm trạng gắn liền chuyển biến của thiên nhiên, cảnh vật, sự việc. Nhân vật không được kể nhiều về hình dáng, ngoại hình mà nhà văn tập trung miêu tả khai thác diễn biến tâm lí của nhân vật giúp người đọc thấy được vẻ đẹp trong tính cách tâm hồn.

Nhân vật được nhà văn tập trung khắc hoạ và gây được ấn tượng mạnh trong lòng người đọc đó là nhân vật Sơn. Nhân vật này xuất hiện trong ngôi nhà ấm cúng của mình khi gió mùa về. Trời đang ấm, chỉ qua một đêm mưa rào, bỗng gió rét thổi về. Ai cũng tưởng như đang ở giữa mùa đông rét mướt. Sơn “tung chăn tỉnh dậy”, em nhìn ra ngoài sân, nghe “gió vi vu…”, âm thanh xào xạc của những chiếc lá khô. Những khóm lan “lá rung động và hình như sắt lại vì rét”… Sơn cảm nhận rất rõ cái lạnh đầu mùa, được mẹ, chị Lan chăm sóc ân cần, mẹ nhắc chị Lan lấy áo cho em áo ấm. Gia đình Sơn thuộc tầng lớp trung lưu, nên được ăn mặc rất sạch đẹp, em mặc áo dạ đỏ lẫn áo vệ sinh, áo vải thâm bân ngoài. Sơn cảm nhận được sự biến đổi của thiên nhiên, cảnh vật khi bước vào mùa đông. Cậu bé còn cảm nhận được không khí ấm áp, tình yêu thương của mẹ, của vú già. Khi vú nhắc đến chuyện chiếc áo bông, mẹ Sơn nhắc đến em Duyên, người em, đã mất nhớ em, Sơn cảm động và thương em quá. Sơn thấy mẹ rơm rớm nước mắt. Có thể nói, ngay đầu tác phẩm, người đọc đã cảm nhận được không khí ấm áp của gia đình Sơn, cảm nhận được Sơn là cậu bé ngoan ngoãn, sống giàu tình cảm, tinh tế biết quan sát và cảm nhận được tâm trạng cảm xúc của người thân.

Tuy nhiên, Sơn không hề tỏ ra kiêu ngạo, xa cách mà vẫn là một cậu bé tốt bụng và giàu tình cảm. Khác với những người anh họ của mình, Sơn luôn thân thiện và chơi đùa với lũ trẻ hàng xóm Túc Cúc, Xuân, Tí, Túc - những đứa trẻ nghèo trong xóm. Tình huống ghi điểm nhất trong tính cách của Sơn là khi nhìn thấy Hiền - cô bé hàng xóm không có áo ấm để mặc. Thấy Hiền đứng “co ro” gần quán nước, trong gió lạnh chỉ mặc độc chiếc áo “tả tơi”, “hở cả lưng, hở tay”, Sơn chợt nhớ mẹ Hiền nghèo lắm, nhớ Duyên ngày trước. Này trong vườn. Một ý hay nảy ra trong đầu Sơn, đó là đem chiếc áo bông cũ của Duyên cho Hiền. Nghĩ vậy, Sơn nói với chị gái mình và được cô đồng ý. Lan “háo hức” chạy về nhà lấy áo. Còn Sơn lặng lẽ đứng chờ, trong lòng cảm thấy “ấm áp vui sướng”. Vẻ đẹp tâm hồn của Sơn lại được thể hiện ở nét đẹp đáng yêu, sự ngây thơ, hồn nhiên, trong sáng ở cuối truyện. Với ngôn từ giản dị và giọng nói nhẹ nhàng nhưng sâu lắng, nhân vật Sơn được thể hiện một cách sinh động và chân thực. Thông qua nhân vật Sơn, nhà văn đã gửi gắm những bài học quý giá về tình người trong cuộc sống.

Ngoài việc khắc hoạ đậm nét nhân vật chính Sơn, Thạch Lam cũng dành tình cảm, miêu tả kết hợp kể chỉ một vài chi tiết chấm phá cũng đủ hiện lên hình ảnh các nhân vật. Đó là nhân vật Lan - chị gái của Sơn. Lan được khắc họa trong truyện là một cô bé đảm đang, tháo vát. Lan dậy từ sớm cùng mẹ ngồi quạt hỏa lò để pha nước chè uống, giúp mẹ lấy thúng áo ra cho em mặc…Không chỉ vậy, cô bé còn là một người giàu tình yêu thương. Đối với em trai, cô bé hết mực yêu thương: là người gọi em dậy mỗi buổi sớm, an ủi động viên em... Còn với trẻ con trong xóm, Lan luôn hòa đồng và thân thiết. Khi nhìn thấy Hiên đứng ở xa mà không đến chơi cùng, Lan đã gọi Hiên lại, hỏi thăm rất chân thành. Khi nghe em trai đề nghị đem chiếc áo bông cho Hiên, Lan cũng đồng ý và còn hăm hở chạy về nhà lấy. Cùng với mẹ của mình, nhân vật Lan đã mang đến cho chúng ta những trái tim ấm áp của tình thương của tình người, bài học về tình yêu thương. Truyện ngắn Gió lạnh đầu mùa gợi cho người đọc ấn tượng sâu sắc về cô bé Hiên. Hiên sinh ra trong một gia đình nghèo khó. Mẹ Hiên làm nghề mò cua bắt ốc kiếm ăn qua ngày nên không có tiền may áo ấm cho con. Cô bé chỉ mặc có manh áo rách tả tơi, hở cả lưng và tay. Khi đọc đến đây, chắc hẳn bạn đọc sẽ cảm thấy xót xa cho bé Hiên. Nhưng cô bé không cô đơn, mà nhận được tình yêu thương của chị em Sơn. Lan và Sơn đã quyết định đem chiếc áo của em Duyên cho Hiên. Chiếc áo mà Hiên nhận được gửi gắm tấm lòng nhân ái, thảo thơm. Hiên hiện lên là một cô bé đáng thương, nhưng em không bất hạnh. Vì Hiên luôn có tình yêu thương của người mẹ tảo tần, và cả tình yêu thương của chị em Sơn.

Tác phẩm giàu chất trữ tình, với ngôn ngữ nhẹ nhàng, giản dị, chân thực, thiên truyện ngắn giàu chất trữ tình, bàng bạc chất thơ. Chất trữ tình là một trong những yếu tố tạo nên sức hấp dẫn và góp vào thành công của truyện. Chất thơ, chất trữ tình trong dưới nét bút của Thạch Lam, thiên nhiên bên ngoài là cái cớ để khơi gợi thế giới nội tâm lung linh sâu lắng, thế giới của những cảm xúc vô bờ mà cứ nhè nhẹ thắm tình người. Trong tác phẩm Gió lạnh đầu mùa nhà văn đã miêu tả tinh tế và chính xác sự chuyển đổi mùa từ cuối thu sang đầu đông bằng những từ ngữ cô đọng, vừa tượng thanh, vừa tượng hình vừa khơi gợi cảm xúc: “cái nắng tháng mười làm nứt nẻ đồng ruộng và làm giòn khô những chiếc lá rơi …”, “ngoài sân đất khô trắng… cơn gió vi vu làm bốc lên những làn bụi nhỏ, thổi lăn những cái lá khô lạo xạo…”. Cái lạnh đó là cái cớ để mọi người trong nhà thu mình vào thế giới nội tâm se thắt. Chất trữ tình còn tạo nên lời văn mượt mà, trau chuốt đầy chất thơ, giàu chất họa, âm thanh nhẹ nhàng, êm ái mà đầy suy tư, một ngôn ngữ như được chắp cánh thơ, nâng người đọc đến những cảm xúc thẩm mĩ sâu sắc. Thạch Lam đã khéo quan sát tinh tường, chọn những chi tiết hết sức tiêu biểu từ màu sắc, âm thanh đến sự chuyển động của cảnh chuyển mùa trong cái lạnh đầu đông để hoài niệm. Cái lạnh đó là lý do để chị Lan khệ nệ ôm cái thúng quần áo cũ để hơi mốc của vải gấp lâu ngày như hơi thở của quá khứ phả vào hiện tại, chiếm lĩnh lấy tiềm thức con người một nỗi buồn mơ hồ xa xăm đang dần dần hiện về mang theo hình dáng của Duyên, đứa em gái đã mất, làm người vú già ngậm ngùi “lật đi lật lại ngắm nghía, tay mân mê các đường chỉ” trên cái áo bông đã cũ của Duyên; Sơn cảm động và thương em quá, còn mẹ Sơn chỉ yên lặng rơm rớm nước mắt. Cơn gió lạnh đã lật lại một kỷ niệm buồn để se thắt lại nỗi nhớ riêng của từng người trong gia đình.

Đối lập là một thủ pháp nghệ thuật hay được nhiều tác giả vận dụng trong đó có nhiều sáng tác của Thạch Lam. Trong Gió lạnh đầu mùa tác giả đã vẽ nên trong tác phẩm hai mảnh đời đối lập gắn với hình ảnh biểu tượng “Gió lạnh đầu mùa”, đó là Sơn - một đứa trẻ may mắn khi được thức dậy trong cái chăn ấm áp, được sưởi tay trong hỏa lò, được mẹ và chị chăm sóc kỹ lưỡng, khi lo cho từng “chén chè nóng ấp vào mặt, vào má cho ấm”. Sơn có đến những hai chiếc áo rét cực dày, “một cái áo vệ sinh màu nâu sẫm và một cái áo dạ khâu chỉ đỏ”, tuy đã mặc từ năm ngoái, năm kia nhưng khi cầm chúng giơ lên Sơn vẫn “thấy mát lạnh cả tay”. Trong khi đó, những đứa trẻ xóm chợ trong đó có cô bé Hiên vì nghèo khó phải vẫn phải đem da thịt trần trụi trong “bộ quần áo nâu bạc, đã rách vá nhiều chỗ” căng sức chống chọi với giá rét. Những đứa trẻ xóm chợ rất đáng thương với đôi môi chúng nó ‘tím lại’’, chỗ áo quần rách ‘da thịt thâm đi’. Gió lạnh thổi đến, chúng nó lại ‘run lên’, ‘hai hàm răng đập vào nhau’. Những chiếc áo rét năm ngoái, năm kia tưởng chừng như xưa cũ với Sơn nay lại là một niềm mơ ước, một món hàng xa xỉ với lũ trẻ. Chúng bỏ dở những trò chơi con trẻ, chỉ để được ngắm, được sờ và được ao ước, mộng tưởng về những chiếc áo của Sơn. Người đọc có thể thấy hoàn cảnh của những đứa trẻ rất khác biệt khi gió mùa về. Trong khi chị em Sơn sống trong gia đình sung túc, được mặc ấm, mặc đẹp thì bọn trẻ con nhà nghèo ăn mặc rách rưới, thiếu thốn đáng thương. Dù trái ngược đối lập về hoàn cảnh sống như một phần của xã hội trước cách mạng tháng 8 năm 1945 được nhà văn sáng tác truyện vào năm 1937 nhưng có lẽ đó chỉ là bề ngoài hình thức thể hiện của tác phẩm còn sâu thẳm bên trong là chủ đề còn mãi với thời gian với những đứa sống giàu tình thương, tốt bụng, trong sáng, đáng yêu, giàu lòng trắc ẩn.

Thời gian dù có trôi qua, khung cảnh câu chuyện Gió lạnh đầu mùa có thể không còn lưu giữ trọn vẹn trong trí nhớ mỗi người nhưng tình người, nghĩa cử ấm ấp của chị em Sơn mãi mãi là việc tử tế được tâm hồn giàu tình thương của Thạch Lam dành trọn không chỉ trong truyện ngắn này lan toả trong tim biết bao người. Nhà văn như thì thầm với chúng ta hãy bồi dưỡng và phát huy lòng nhân ái, hãy sống bằng tình người bao dung. Đó là tình nhân đạo thấm đẫm làm nên chất thơ trong truyện ngắn Thạch Lam. Vì thế, truyện "Gió lạnh đầu mùa" mãi mãi đọng lại và lan toả trong lòng chúng ta những ấm áp của tình người và tình đời để tình yêu thương, việc tử tế bước ra ngoài trang sách thật nhiều, tô đẹp thêm cho cuộc sống mà chúng ta vẫn bắt gặp hàng ngày.
 

Thạch Lam là một nhà văn nổi tiếng của Văn học Việt Nam trước Cách mạng. Ông rất thành công các tác phẩm truyện ngắn mang phong cách nhẹ nhàng, bình dị, giàu cảm xúc, đậm chất thơ. “Gió lạnh đầu mùa” cũng là một truyện như vậy. Với cốt truyện đơn giản, tác giả đã mang đến cho chúng ta một cái nhìn tích cực và trân trọng về tình cảm yêu thương, sự sẻ chia giữa người với người trong mùa đông lạnh giá. 

Để làm nổi bật lên chủ đề của tác phẩm, Thạch Lam đã đặt câu chuyện trong tình huống khi cái lạnh ập xuống bất ngờ “Vừa mới ngày hôm qua giời hãy còn nắng ấm và hanh”, thế mà “qua một đêm mưa rào, trời nổi gió bấc, rồi cái lạnh ở đâu đến…”. Cái lạnh vô tình ấp tới chính là chất xúc tác khiến cho những tình huống trong câu chuyện xảy ra. Ngoài ra, để tô đậm thêm không khí của đất trời vào một ngày đông, tác giả còn tỉ mỉ kể thêm: “đất khô trắng”, “cơn gió vi vu làm bốc lên những màn bụi nhỏ, thổi lăn những cái lá khô lạo xạo”, “Trời không u ám, toàn một màu trắng đục. Những cây lan trong chậu, lá rung động và hình như sắt lại vì rét”,“Gió thổi mạnh làm Sơn thấy lạnh và cay mắt”. Có thể nói những gì mà Thạch Lam miêu tả đã hoàn toàn gợi được chính xác cái lạnh, cái rét của những ngày mùa đông ở vùng đồng bằng Bắc bộ.

Chính trong cái rét buốt ấy, tình yêu thương, chia sẻ giữa người với người được thể hiện rõ rệt. Cậu bé Sơn là nhân vật chính trong truyện này - người giàu lòng trắc ẩn và mang tấm lòng “thương người như thể thương thân”. Điều này có lẽ được bắt nguồn từ chính gia đình cậu bé. Sơn được sinh ra và lớn lên trong tình yêu thương của những người thân xung quanh. Điều này được thể hiện rất rõ trong những chi tiết đầu của truyện. Khi mới thức dậy, thấy trời rét, cậu không vội xuống giường mà cất tiếng gọi chị. Mẹ nghe thế liền bảo chị Lan lấy thúng áo ấm để mặc cho Sơn. Cậu được mẹ mặc cho áo ấm “cả cái áo dạ chỉ đỏ lẫn áo vệ sinh, ngoài lại mặc phủ cái áo vải thâm dài”. Không những thế, mẹ còn cẩn thận, tỉ mỉ “vuốt các tà áo cho phẳng phiu”. Những hành động rất nhỏ ấy đều cho thấy Sơn là cậu bé được nâng niu, yêu chiều. Ngoài ra, tình cảm của mọi người trong gia đình dành cho nhau cũng rất thân thiết, gắn bó. Khi nhìn thấy chiếc áo cũ của đứa em đã mất khi mới lên 4 tuổi, Sơn bỗng thấy “nhớ em, cảm động và thương em quá”, bà vú già thì “với lấy cái áo lật đi lật lại ngắm nghía, tay mân mê các đường chỉ”, mẹ Sơn thì yên lặng không nói gì, nhưng sau đó cậu lại thấy “mẹ hơi rơm rớm nước mắt”. Tất cả điều này đã chỉ ra rằng gia đình Sơn cực kì gắn bó, yêu thương nhau. 

Tuy là một cậu bé sống trong gia đình khá giả, có điều kiện, ngày lạnh được mẹ mặc cho nhiều lớp áo mới, đẹp nhưng cậu vẫn chơi cùng những đứa trẻ trong xóm chợ, “Thằng Cúc, thằng Xuân, con Tý, con Túc…ăn mặc không khác ngày thường, vẫn những bộ quần áo màu nâu bạc đã vá nhiều chỗ”. Thậm chí, khi thấy Hiên “co ro đứng bên cột quán, chỉ mặc có manh áo rách tả tơi, hở cả lưng và tay”, hai chị em Sơn đã gọi nó ra chơi và hỏi thăm. Đến khi nhớ ra tình cảnh nghèo khó của Hiên, “Sơn thấy động lòng thương” và “Một ý nghĩ tốt bỗng thoáng qua trong trí” của cậu bé. Ý nghĩ ấy đã biến thành hành động khi hai chị em Sơn quyết định mang cái áo bông cũ của em Duyên cho Hiên. Tấm lòng biết giúp đỡ, san sẻ với người có hoàn cảnh khó khăn của hai chị em thật trong sáng, cao thượng, làm rung động trái tim người đọc. Không chỉ Sơn, mẹ cậu bé cũng đã truyền tải tình yêu bằng hành động của mình. Khi mẹ Hiên đến trả áo, mẹ Sơn đã cho mẹ Hiên mượn năm hào để may áo cho con. Chắc hẳn bà cũng không thể chịu được khi nhìn thấy một đứa trẻ co ro, tím tái trong mùa đông lạnh buốt vì không có áo mặc nên đã không trách phạt hai chị em Sơn. Tấm lòng cao cả, nhân hậu, hiền từ của một người mẹ cũng được hiện lên rõ ràng qua ngòi bút của Thạch Lam. 

Vậy là, “Gió lạnh đầu mùa” đã mượn cái lạnh đầu đông để mang đến những rung động sâu sắc về tình người. Trong đó có tình cảm gia đình đầy yêu thương, ấm áp và tình thương, lòng nhân ái với những hoàn cảnh bất hạnh trong xã hội. Bằng lối kể chuyện nhẹ nhàng, tinh tế, tác giả đã thể hiện niềm tin yêu, trân trọng dành cho con người,  ca ngợi đạo lí “thương người như thể thương thân”. Cốt truyện đi theo dòng cảm xúc của nhân vật trung tâm - cậu bé Sơn đã cho người đọc thật nhiều rung cảm về phẩm chất cao quý của một đứa trẻ ngây thơ, trong sáng. Thông qua Sơn, ta thấy được cách xây dựng nhân vật thông qua nhiều phương diện như hành động, lời nói nhưng chủ yếu qua từng cảm xúc, tâm trạng về chuyển biến của thiên nhiên, cảnh vật, sự việc đặc trưng của Thạch Lam. Sự kết hợp đặc sắc giữa kể và tả cảnh thiên nhiên cũng giúp khắc sâu trong lòng người đọc câu chuyện về sự sẻ chia trong cái lạnh như cắt da cắt thịt của Bắc bộ khi vào đông. 

Thạch Lam vốn đã rất nổi tiếng với các truyện ngắn khác như “Dưới bóng hoàng lan”, “Hai đứa trẻ”, Nhà mẹ Lê”, “Cô hàng xén”,... thế nhưng “Gió lạnh đầu mùa” lại tiếp tục là một dấu ấn đậm nét khác của ông trong việc truyền tải vòng lòng độc giả những trang văn đậm đà chất thơ, trữ tình, tinh tế, nhẹ nhàng, trong sáng.