Phân tích tâm trạng của nhân vật Thanh để làm nổi bật chủ đề truyện Dưới bóng hoàng lan

Thạch Lam là nhà văn nổi tiếng từ trước Cách mạng tháng Tám, trong nhóm Tự Lực Văn Đoàn. Ông viết nhiều thể loại nhưng chỉ thành công ở truyện ngắn. Dưới bóng hoàng lan là truyện ngắn mà tôi thích hơn cả.  Bởi ở đó, Thạch Lam đã tạo ra những cảm xúc e ấp và êm đềm cho tác phẩm.

Thanh, chàng trai nhân vật chính mồ côi cha mẹ, sống quấn quýt với người bà từ nhỏ trong căn nhà. Lớn lên Thanh ra tỉnh làm, rồi đi đi, về về với bà trong những dịp nghỉ. Lần trở lại nhà này cách kỳ trước hai năm. Thanh cũng giống bao người trai trẻ ở quê  lớn lên đi học rồi ra thành phố làm việc. Cuộc sống thị thành náo nhiệt vui vẻ đã khiến Thanh quên người bà  đang sống ở quê mãi chờ mong anh. Lần này về Thanh lách cánh cửa gỗ để khép nhẹ nhàng  bước qua cổng vào sân. Một cảm xúc êm đềm đến với Thanh. Chàng thấy mát hẳn cả người  trên con đường lát gạch bát tràng rêu phủ, những vòng ánh sáng lọt qua vòm cây xuống nhẩy múa theo chiều gió. Một mùi lá tươi non phảng phất trong không khí. Thanh rút khăn lau mồ hôi trên trán , bên ngoài trời nắng gắt , rồi thong thả đi bên bức tường hoa thấp chạy thẳng đến đầu nhà. Yên tĩnh quá, không một tiếng động nhỏ trong căn vườn, tựa như bao nhiêu sự ồn ào ở ngoài kia đều ngừng lại trên bậc cửa.

Dưới bóng hoàng lan là truyện ngắn không có cốt truyện. Nó không kể một câu chuyện. Nó sâu xa gợi nghĩ. Thời gian đọng lại, không gian tĩnh, nhưng hé lộ kín đáo bi kịch đời người mà độc giả phải đọc kỹ mới cảm được.

“Thanh lách cách cửa gỗ để khép, nhẹ nhàng bước vào”, câu ấy, mở đầu DBHL đã đáng kể là một trong những câu mở truyện ngắn bậc thầy. Ngắn và gọn, đơn giản, thật thế, mà kỳ thực khó lòng viết ra nổi. Một câu như không, song chắc chắn nhà văn đã phải rất kỳ công. Bởi khó hàng đầu của một truyện ngắn là câu mở đầu. Người đọc có đọc sang câu thứ hai và đọc đến câu chót của truyện hay không là do câu đầu truyện quyết định.

Với dạng truyện không cốt truyện thì câu mở truyện lại càng trọng hơn, càng đòi hỏi công phu và thực tài của nhà văn hơn. Trong câu mở của DBHL, từng từ một được lựa không chỉ theo nghĩa mà còn bằng vào âm để thành nên cả nhịp điệu cả tiếng động cho câu. Câu mở như thế đưa người đọc vào ngay cái thần của truyện là nỗi nao nao mơ hồ, bâng khuâng và âm thầm.

Truyện ngắn kiệm lời, chỉ gợi ý, khiến người đọc phải tự ngẫm ra.

Thanh nghẹn họng; mãi chàng mới cất được tiếng gọi khẽ: Bà ơi. Một nỗi đau buồn thoáng nhanh trong câu ấy, tác giả không lộ rõ ra, Thanh là chàng trai mồ côi cha mẹ … một bà một cháu quấn quýt nhau. Thanh ra tỉnh làm rồi đi về hàng năm, các ngày nghỉ. Lần trở về này đã cách kỳ trước hai năm. Có phải đời sống thị thành đã nhiều lúc khiến Thanh quên bẳng người bà tóc bạc phơ đang sống những ngày cuối cùng trong đời mỏi mắt trông chờ anh? Đáp lại tiếng gọi Bà ơi, một cái bóng lẹ làng từ trong vụt ra, rơi xuống mặt bàn. Thanh định thần nhìn: con mèo của bà chàng… Thanh mỉm cười lại gần vuốt ve con mèo: “Bà mày đâu?”
 

Trước năm 1945, văn học lãng mạn trong nước khá phát triển, nổi bật là nhóm "Tự lực văn đoàn". Thạch Lam cũng là nhà văn chủ chốt của "Tự lực văn đoàn". Ông thường chọn những cảm xúc nhẹ nhàng, sâu lắng, kín đáo ở con người để làm đề tài sáng tác. Những tác phẩm của ông thường là "truyện không có cốt truyện" nhưng cảm xúc ở trong đó lại thấm sâu vào lòng người đọc, tạo ra dư âm khó phai. Nổi bật trong các sáng tác ấy là truyện ngắn "Dưới bóng hoàng lan". Qua việc kể chuyện từ điểm nhìn nhân vật chính - Thanh, tác giả đã thành công làm nổi bật chủ đề tác phẩm.

"Dưới bóng hoàng lan" là câu chuyện kể về Thanh - người thanh niên đi làm tỉnh xa. Trong lần về thăm nhà này, anh có rất nhiều những suy nghĩ, cảm xúc yêu thương dành cho bà và cô hàng xóm tên Nga. Khi quay lại tỉnh, anh nghĩ mình sẽ về nhà thường xuyên. Truyện cho ta thấy được tình cảm gia đình gắn bó thân thiết và tình yêu quê hương luôn thường trực trong mỗi con người. Chủ đề đó được thể hiện qua diễn biến tâm trạng của nhân vật Thanh trong thời gian về thăm nhà.

Thanh mất cha mẹ từ khi còn nhỏ, anh ở với bà. Chính bà là người chăm sóc, che chở cho Thanh từ khi là một cậu bé đến khi trưởng thành. Bà đã dành hết tình yêu của mình cho anh. Vậy nên, Thanh cũng rất yêu quý người bà của mình. Dù đã khôn lớn và đi làm ở tỉnh xa nhưng khi được nghỉ, anh vẫn dành thời gian về thăm nhà. Lần này cũng vậy, khi vừa bước vào khu vườn, anh "thấy mát hẳn cả người". Bên ngoài nắng gắt và ồn ào nhưng sao trong vườn lại mát và yên tĩnh thế. Đó chính là vì Thanh đã trở về nhà, về với nơi thân thuộc thuở bé, nơi mà "bao nhiêu sự ồn ào ngoài kia ngừng lại trên bực cửa". Không gian trong vườn như tưới mát tâm hồn Thanh sau những xô bồ, mệt mỏi của phố thị.

Tuy xa nhà đã hai năm nhưng Thanh cảm giác như mình vẫn đang ở nhà, mọi thứ vẫn y nguyên, không có gì thay đổi. Bình yên, nhàn nhã, thong thả là những điều anh cảm nhận được khi ở đây. "Khi ta ở chỉ là nơi đất ở/ Khi ta đi đất bỗng hóa tâm hồn". Chúng ta chẳng bao giờ để ý đến gian nhà hay phong cảnh quê hương nơi mình sinh sống, nhưng khi đi đâu đó ít lâu rồi quay lại, ngắm nhìn khung cảnh thân thuộc, ta mới thấy nơi đó chứa đựng cả tâm hồn và tuổi thơ. Có lẽ Thanh cũng như vậy, đi xa rồi quay về khiến cho anh nhận ra dư vị quê nhà chính là thứ bản thân đang tìm kiếm, hương thơm của cây hoàng lan khiến "Thanh thấy tâm hồn nhẹ nhõm tươi mát như vừa tắm ở suối".

Vào đến nhà, anh lại bị sự yên tĩnh của căn nhà làm nghẹn họng. Mãi sau, anh mới cất được tiếng gọi "bà ơi!". Trong khoảnh khắc gặp lại bà, Thanh như cậu bé tìm lại được điều quý giá mà bản thân đã đánh mất, thấy bóng dáng bà, anh cảm động mừng rỡ, chạy lại gần. Người bà hiền từ với mái tóc bạc phơ vẫn ân cần với anh như ngày nào. Thanh và bà bước đi bên nhau, tuy anh đã trở thành một thanh niên cao lớn đứng với bà gầy còng nhưng hình như chính bà mới là người đang che chở cho Thanh. Bà nhắc nhở cháu mình đi rửa mặt nghỉ ngơi, dọn giường cho cháu ngủ, buông màn, quạt mát và đuổi muỗi. Trước tình yêu vô bờ bến của bà, Thanh "cảm động gần ứa nước mắt". Ở cạnh bà, Thanh bỗng hóa thành đứa trẻ, anh thấy mình vẫn còn "bé quá", vẫn thèm muốn những yêu thương từ người bà hiền từ, kính yêu.

Ngoài bà, Thanh còn gặp lại được cô Nga hàng xóm, người bạn thuở nhỏ mà anh vẫn thường chơi chung. Nga bây giờ đã thành cô thiếu nữ khiến Thanh xao xuyến. Anh giữ cô ở lại ăn cơm chung, để ý từng cử chỉ và hành động và còn mời cô ra thăm vườn. Dưới bóng hoàng lan, Thanh nhớ lại kỷ niệm thời thơ ấu với Nga, anh nhẹ nhàng "vít một cành lan xuống giữ trong tay để Nga tìm hoa", hai người đã trở nên thân mật hơn. Tình yêu mới chớm nở giữa đôi trẻ thật e ấp, ý nhị nhưng cũng đầy ngọt ngào xen lẫn nhớ mong.

Hôm sau, khi trở lên tỉnh, lòng Thanh ngổn ngang "nửa buồn nửa vui", anh nghĩ đến "căn nhà như một nơi mát mẻ và sung sướng", thấy luyến tiếc vì chỉ được ở đây có một ngày ngắn ngủi; anh cũng nghĩ đến Nga, cô gái mà anh chắc chắn rằng "sẽ vẫn đợi chàng, vẫn nhớ mong chàng như ngày trước". Có lẽ Thanh đã mang những niềm mong nhớ ấy theo cùng lên tỉnh với mình, để dấu ấn của quê hương luôn đồng hành trong mỗi chặng đường sau này.

Bằng giọng văn nhẹ nhàng, bình dị nhưng sâu lắng, Thạch Lam đã cho chúng ta khám phá thế giới nội tâm của nhân vật Thanh - người thanh niên đi làm xa ở tỉnh có một ngày phép về quê. Qua đó, ta thấy được tình yêu quê hương thầm kín, tràn trề, chứa đầy trong mỗi câu văn. Nghệ thuật kể chuyện tài tình "truyện không có cốt truyện" kết hợp với ngôi kể thứ 3 càng làm rõ thêm được tình cảm của Thanh dành cho gia đình, quê nhà.

Sau những vất vả ngược xuôi trong cuộc sống, nhà là nơi thân thương, an yên nhất mà chúng ta cần quay trở về để tưới mát cho tâm hồn mình. Với triết lí sâu sắc này, nhà văn Thạch Lam đã viết nên tác phẩm "Dưới bóng hoàng lan" thấm đẫm tình cảm yêu thương của bà dành cho cháu, tình yêu đầu đời trong sáng, ngại ngùng và tình yêu quê hương thầm kín mà sâu sắc.
 

“Dưới bóng hoàng lan” của Thạch Lam là một truyện ngắn nhẹ nhàng, tinh tế mà không kém phần sâu sắc. Trong truyện, nhân vật Thanh đã để lại ấn tượng vô cùng sâu sắc cho độc giả. Không chỉ có sự gắn bó sâu sắc với quê hương, Thanh còn hiện lên với tình thương yêu gia đình và tình cảm đôi lứa vô tư, trong sáng.

Đọc tác phẩm, có thể thấy, Thanh mất cha mẹ từ khi còn nhỏ. Bà chính là người thân duy nhất, cũng là người bao bọc, yêu thương, chăm sóc, nuôi dạy anh khôn lớn. Vậy nên, tình cảm và nỗi nhớ anh dành cho bà là rất lớn. Lấy hoàn cảnh một người con xa xứ nay có dịp về thăm quê nhà, Thạch Lam đã miêu tả vô cùng chi tiết diễn biến tâm trạng, tình cảm của nhân vật. Từ đó, độc giả dễ dàng rút ra cho mình những giá trị riêng tốt đẹp.

Trước tiên, Thanh là một người có sự gắn bó sâu sắc với quê hương. Khi vừa về đến nhà, anh đã rất tận hưởng cái không khí yên bình, mát mẻ, tĩnh lặng nơi đây. Gạt bỏ những ồn ào, nắng nóng ngoài kia, anh trở về với căn nhà cũ thân thuộc. Từ con đường lát gạch Bát Tràng, bức tường hoa đến cây hoàng lan năm xưa, tất cả đều khiến Thanh xúc động, nghẹn ngào. Tình yêu quê hương đã hiện hữu trong từng cung bậc cảm xúc của nhân vật, khơi gợi lòng đồng cảm nơi người đọc.

Không chỉ vậy, Thanh còn rất yêu thương gia đình mình. Từ nhỏ đã sống với bà, được bà chăm sóc, dạy dỗ, anh vô cùng kính trọng và biết ơn người phụ nữ hiền từ ấy. Tiếng gọi “Bà ơi” nghẹn ngào cất lên sau bao tháng ngày xa cách. Hình bóng bà hiện lên vẫn như những ngày xưa cũ, đưa đến cảm giác bảo vệ, che chở cho đứa cháu nhỏ. Có lẽ vì nhận được sự săn sóc chu đáo ấy nên khi nghĩ về việc bà chỉ có một mình, Thanh chợt thấy thương bà vô kể.

Ngoài ra, nhân vật Thanh còn hiện lên là một người tinh tế, dịu dàng trong mối tình chớm nở với cô hàng xóm. Khi còn là những đứa trẻ, họ hồn nhiên, vô tư chơi đùa dưới bóng cây hoàng lan cao lớn. Giờ đây, khi trưởng thành, họ gặp lại nhau, mang theo tình cảm nhẹ nhàng, trong sáng. Thanh chăm chú quan sát từng đường nét của Nga, hồi tưởng về quá khứ thân thiết. Anh tinh tế kéo cành hoàng lan xuống cho Nga tìm hoa, không ngần ngại mà nắm lấy bàn tay nhỏ nhắn của cô, để yên trong tay mình. Dù phải đi xa, Thanh vẫn tin tưởng vào người con gái ấy. Hình bóng Nga cài bông hoa hoàng lan lên mái tóc, thủy chung mong nhớ, đợi chờ đã khắc sâu vào tâm trí anh. Tình yêu tuy chưa được thổ lộ nhưng đã hiện hữu rất rõ nét trong lòng mỗi người.

Được miêu tả chủ yếu qua hành động và diễn biến tâm trạng, nhân vật Thanh hiện lên vô cùng gần gũi. Cốt truyện được xây dựng nhẹ nhàng nhưng vẫn thành công mang đến bao giá trị tốt đẹp cho độc giả. Đó là câu chuyện về một người con xa xứ với tình yêu và sự gắn bó sâu đậm với quê hương xứ sở. Nó gắn liền với tình cảm gia đình chân thành cùng tình yêu đôi lứa hồn nhiên, trong sáng. Tất cả đã khiến nhân vật Thanh dễ dàng đi vào lòng người đọc.

Với truyện ngắn “Dưới bóng hoàng lan”, Thạch Lam đã khẳng định tài năng cũng như sự tinh tế của một nghệ sĩ. Tác phẩm kéo gần khoảng cách giữa độc giả và nhân vật, khơi gợi lòng đồng cảm giữa những người con xa xứ. Từ đó, truyện đã khẳng định vị trí và giá trị vững bền của mình trong kho tàng văn học Việt Nam.
 

Thạch Lam là một cây bút tiêu biểu của văn học Việt Nam. Ông nổi tiếng với rất nhiều tác phẩm viết về cuộc sống đời thường bình dị mà giàu giá trị nhân văn. Một trong số đó không thể không kể đến “Dưới bóng hoàng lan”. Thanh – nhân vật chính của truyện ngắn, chính là người thể hiện được rõ nét nhất phong cách, tư tưởng của nhà văn. Qua đó, người đọc có thể thấy được tình yêu quê hương, tình cảm gia đình và tình yêu đôi lứa mà Thạch Lam muốn truyền tải.

Tác phẩm kể lại chuyến về thăm nhà của Thanh sau một khoảng thời gian xa quê. Mất cha mẹ từ nhỏ, bà chính là người đã chăm sóc, nuôi dạy anh khôn lớn. Tuy tuổi thơ khó khăn nhưng anh vẫn được hạnh phúc, đầy đủ trong vòng tay của bà. Phải đi xa làm việc nên mỗi lần về nhà, Thanh luôn cảm nhận được sự thư thái, thoải mái. Dựa vào hoàn cảnh đó, Thạch Lam đã làm rõ hơn những thứ tình cảm đời thường qua diễn biến tâm trạng của Thanh.

Đầu tiên, có thể thấy Thanh là một người rất yêu quê hương. Không gian quen thuộc hiện lên trong mắt của người con xa xứ vừa đẹp đẽ, vừa nên thơ. Nào là con đường lát gạch Bát Tràng rêu phủ, bức tường hoa, nào là ngôi nhà cũ vẫn y chang như ngày xưa cùng sự tĩnh mịch, yên ả, tươi mát. Tất cả đều khiến Thanh xúc động, bồi hồi. Nó tạo cho nhân vật cảm giác thư thái, bình yên khi được trở về. Điều đó được minh chứng bởi những chi tiết “Thanh thấy tâm hồn nhẹ nhõm, tươi mát như vừa tắm ở suối” hay việc anh coi căn nhà như “một nơi mát mẻ và sung sướng để chàng thường về nghỉ sau việc làm”. Từng cung bậc cảm xúc được Thanh thể hiện đã giúp người đọc thấy rõ tình yêu và nỗi nhớ sâu sắc dành cho quê hương. Từ đó, khơi gợi sự đồng cảm trong lòng mỗi người con xa quê.

Nhân vật Thanh còn là một người coi trọng tình cảm gia đình. Lớn lên trong vòng tay của bà, anh vừa biết ơn, vừa thương yêu người bà hiền từ. Ngay khi vừa trở về, phải nghẹn ngào mãi anh mới gọi “Bà ơi”. Đó là sự xúc động bị dồn nén suốt bao tháng ngày, nay đã được bật ra thành tiếng. Trong mắt Thanh, người bà vẫn luôn hiền từ, ấm áp, chăm lo cho cháu từ bữa ăn đến giấc ngủ. Bóng lưng bà gầy còng nhưng lại tạo cảm giác che chở, bao bọc đứa cháu nay đã lớn khôn. Xen lẫn trong sự xúc động trước tình cảm và sự săn sóc bà dành cho mình, Thanh còn nghẹn ngào khi nghĩ đến việc bà ở một mình nơi đây. Hai bà cháu vốn quấn quýt nhau, nay cháu đi làm xa, bà lại lẻ bóng bên căn nhà vắng vẻ. Điều này khiến cho Thanh không khỏi xót xa. Qua đó, độc giả cũng thấy được sự hiếu thuận của đứa cháu cũng như tình cảm gia đình sâu sắc, gắn bó.

Không chỉ vậy, nhân vật Thanh còn được khắc họa qua câu chuyện tình cảm nhẹ nhàng, trong sáng với cô hàng xóm. Anh kiên quyết giữ Nga lại ăn cơm, thậm chí còn rất vui vẻ khi có cô dùng bữa cùng hai bà cháu. Anh chăm chú quan sát cô mọi lúc, từ khi làm bếp đến tận lúc ra vườn đi dạo. Hai người thi thoảng lại trao nhau ánh mắt, tuy chỉ lướt qua nhưng lại đầy âu yếm. Trong khoảng thời gian ngắn ngủi bên nhau, Thanh đã thể hiện được sự tinh tế, dịu dàng của mình. Anh kéo cành hoàng lan xuống cho Nga lựa hoa, không ngần ngại mà nắm lấy tay cô. Trước khi lên đường, anh vẫn nhờ người gửi lời đến Nga, mường tượng về người con gái dịu dàng chờ đợi, mong nhớ mình. Tiếng yêu chưa được cất lên nhưng sự tình tứ cùng hương hoa đã lan tỏa khắp không gian. Nó hiện hữu trong lòng đôi trai gái, mang đến những cảm giác dịu ngọt, vấn vương.

Nhìn chung, nhân vật Thanh được miêu tả chủ yếu qua hành động và diễn biến tâm trạng. Anh hiện lên là một người con xa xứ mang trong mình nỗi nhớ, tình yêu sâu đậm với quê hương. Tình cảm ấy còn gắn với người bà thân yêu, với người con gái hàng xóm dịu hiền, trong sáng. Không cần trải qua biến cố hay phút giây cao trào nào, nhân vật cứ tự nhiên, nhẹ nhàng mà đi vào trong lòng độc giả. Từ đó, người đọc cũng càng thêm đồng cảm, thấu hiểu với những thay đổi trong tâm trạng của Thanh. Qua nhân vật Thanh, ta cũng thấy được thông điệp quý giá, sâu sắc mà Thạch Lam muốn truyền tải về sự gắn bó với quê hương, tình thương trong gia đình và tình yêu đôi lứa ngọt ngào.

“Dưới bóng hoàng lan” là một tác phẩm rất nhẹ nhàng, giản dị mang đến bao giá trị tốt đẹp. Truyện có lối kể đan xen giữa quá khứ – hiện tại. Nó như kéo người đọc về những năm tháng tuổi thơ với ngôi nhà cũ, khu vườn tươi tốt và người bà hiền từ, từ đó gợi lên nỗi nhớ quê hương trong lòng những đứa con xa xứ. Qua đấy, ta cũng thấy rõ hơn tài năng cùng sự tinh tế trong tâm hồn nghệ sĩ Thạch Lam.